Öksürük nedir nasıl oluşur, hangi hastalıklar buna sebep olur?
Öksürük; rahatsızlık vermesi, enfeksiyonların bulaşmasında etkili olması ve çok sık hastane başvurusuna sebep olarak ciddi mali yük getirmesi gibi olumsuz özelliklerine rağmen temelde akciğeri temizleyen iki ana mekanizmadan birisidir. Bildiğimiz gibi her insan nefes alır ve akciğerlerin içine sürekli olarak hava girer. Hava öncelikle büyük daha sonrada giderek incelen ve küçülen nefes borularından ilerler ve alveol denilen hava keseciklerine ulaşır. işte havanın geçtiği tüm bu nefes borularına hava yolu denir. Havada gözle görülen veya görülmeyen çok fazla madde vardır. Bu maddeler hava yolu tarafından salgılanan balgama yapışır. Zararlı maddelerin yapıştığı balgam hava yolunda bulanan hücrelerin üzerindeki küçük tüycükler sayesinde sürekli olarak akciğerin derinlerinden nefes borusu ve ağza doğru itilir. Bu tüycükler sürekli küçük dalga hareketi yaparlar. Bu dalga hareketi sayesinde balgam önce büyük nefes borularına sonrada ağza ulaşır ve böylece zararlı maddelerle dolu balgam ağızdan dışarı atılmış olur. Eğer bu balgamın miktarı fazla ise veya tüycükler dışarı atmakta zorlanırsa öksürük devreye girer. Tüm solunum kasları aniden akciğerleri sıkıştırır. Akciğer içinde sıkışan hava patlar tarzda, çok hızlı bir şekilde akciğer dışına atılır. Akciğer içinde bulunan hava, dışarı çıkarken tüycüklerin üzerinde bulunan balgamıda sürükler ve ağıza kadar taşır. Böylece balgam öksürük ile dışarı atılmış olur. İşte akciğerleri temizleyen akciğer içine giren bu yabancı ve zararlı maddeleri dışarı atan iki şey vardır. Birincisi küçük tüycükler, ikincisi ise öksürük.
Burada sigaradan biraz bahsetmek istiyorum. Sigaranın akciğerlere bir çok olumsuz etkisi vardır. Bunlardan biride hava yolundaki hücrelerin üzerinde bulunan küçük tüycüklerin çalışmasını bozmasıdır. Bu etkisi akciğeri temizleyen iki mekanizmadan birinin devre dışı kalmasına sebep olur. Bu nedenle sigara içen kişilerde akciğerin tek temizlenme mekanizması öksürük kalır. Tek başına kalan öksürük yabancı madde ve mikropların dışarı atılmasında yetersiz kalabilir. Buda enfeksiyonlara yatkınlık yani kolay enfeskiyon oluşmasına sebep olabilir.
Öksürüğü başlatan olayın atılamayan balgam olduğunu biraz önce söyledim. Atılamayan balgamı akciğerde algılayan reseptör denilen alıcılar, almaçlar vardır. Bu almaçlar balgam veya benzeri şeylerle uyarılırsa öksürüğü başlatır bizde öksürürüz. Öksürüğü bu almaçlardan başka kendimizde isteyerek başlatabiliriz. Yani istemli veya istemsiz öksürebiliriz. Bu almaçlar akciğer ve boğaz başta olmak üzere vücutta çok fazla bölgede bulunur ve öksürüğü oluşturur.
Görüldüğü gibi hava yolunda yani akciğerde ve boğazda biriken şeyler öksürük almaçlarını uyayararak öksürüğe sebep olabilirir. Öküsürük almaçlarını biriken maddeler gibi sadece fiziksel şeyler uyarmaz. Ayrıca kimyasal, termal veya direkt olarak iltihap yani yangı da uyarabilir. Öksürük almaçlarının uyarılmasına bazı örnekler vermek istiyorum. Mesela akciğerler içine kuruyemiş para vb gibi yabancı bir madde girerse hemen öksürük almaçlarını uyarak öksürüğe sebep olur ve dışarı atılana kadar sürekli öksürüğü tekikler. Havayolunda veya boğazda mikroplar varsa yani enfeksiyon gelişmiş ise yine buralarda bulunan almaçları uyararak öksürüğe sebep olurlar. Yine akciğer hastalıklarında direkt yada indirek olarak öksürük almaçlarını uyarır ve öksürüğe sebep olur. Yine reflü olarakta bilinen boğaza acı su gelmesi yani mide asitinin gelmeside boğazda ki öksürük almaçlarını uyararak öksürüğe sebep olabilir. Sinüzit,rinit gibi burun hastalıklarınız varsa bunlarda genizde yani ağızın arkasında geniz akıntısına sebep olarak sürekli olarak boğazda birinkinti yaparlar. Boğazda bulanan almaçları uyararak öksürüğe sebep olurlar. Kısacası boğazı ve akciğerleri ilgilendiren çok farklı durumlar ve hastalıklar öksürüğe sebep olur. Bu nedenle öksürüğe sebep olan durum iyi tespit edilmeli ve ona göre tedavi verilmelidir.
Öksürüğün özellikleri de bize bazı hastalıklar açısından fikir verebilir. Mesela öksürükler balgamlı veya balgamsız yani kuru olabilir. Kuru öksürük daha çok soğuk algınlığı grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarında reflüde geniz akıntısı olanlarda olurken balgamlı öksürük daha çok sigara içenlerde, zatürre vb gibi akciğer hastalıklarında olur.
Öksürüğün zamanlaması da önemlidir. Örneğin yemekten sonra olan öksürük daha çok reflüde, gece yatmakla başlayan öksürük kalp yetmezliğinde, geceleri olan soğuk veya egzersizle tetiklenen öksürük ise astımda daha çok görülür.
Yine de öksürüğün bu özelliklerinin olması ayırıcı değildir. Her hastalıkta kuru yada balgamlı öksürük olabilir veya hasta belli zamanlarda değil her zaman öksürebilir. Bu nedenle öksürüğün sebebini anlamak için kullanılacak en etkili yöntem öksürüğün süresidir. Yani ne zamandan beri öksürüğün devam ettiğidir. Eğer öksürüğün süresi bilinirse bu duruma hangi hastalıkların sebep olacağı da bulunabilir.
Öksürük süresine göre üçe ayrılır.
1- Akut yani kısa süreli öksürük bu 3 haftadan kısa süreli olan öksürüktür.
2- Subakut yani orta süreli öksürük burda öksürük 3-8 haftadır devam ediyordur.
3- Sonuncusu ise kronik yani uzun süreli öksürük burada da öksürük en az 8 haftadır devam ediyordur.
Kısa süreli öksürük ile başlayacak olursak. Yani öksürük başladığından beri 3 hafta olmamış öksürük. Bu durumun en sık sebebi grip nezle gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarına bağlıdır. Daha az sıklıkla ise akut bronşite bağlıdır. Bu iki sebep kısa süreli öksürüğün yüzde 80 den fazlasından sorumludur. Bu saydığım hastalıklar genelde kendiliğinden düzelir. Yani kısa süreli öksürüğünüz varsa çok büyük bir ihtimalle zamanla kendiliğinden azalacak veya düzelecektir. Geriye kalan yüzde 20 de ise sebep olarak astım ve zatürre gibi hastalıklar vardır. Zaten bu hastalıklarda genelde öksürük ön planda olan şikayet değildir. Astımda öksürükten daha çok nefes darlığı ve hırıltılı solunum zatürede ise ateş halsizlik balgam gibi şikayetler ön plandadır.
Subakut yani orta süreli öksürük burada da öksürük 3 ila 8 haftadır devam ediyordur. Bu durumun en az yarısında sebep enfeksiyon sonrası öksürüktür. Özellikle biraz önce bahsettiğim nezle grip farenjit gibi üst solunum yolu enfeksiyonu sonrası veya akut bronşit, zatürre gibi akciğer enfeksiyonları sonrası öksürük 3 haftadan uzun sürmüşse bu duruma enfeksiyon sonrası öksürük denir. Bu kişilerin neredeyse tamamında öksürüğün en geç 8 haftada düzeldiği görülmüş. Yinede çok nadiren 8 haftadan uzun süren öksürükler görülmüştür. Orta süreli öksürüğün diğer bir sık sebebi ise geniz akıntısı yapan rinit sinüzit gibi durumlardır. Geniz akıntısının boğaz veya burun muayenesi ile tespit edilmesi gerekli tedavinin kbb tarafından düzenlenmesi gerekir. Enfeksiyon sonrası öksürük ve geniz akıntısı orta süreli öksürüğün yaklaşık yüzde 90 ında sebeptir geriye kalan yüzde 10 u ise yine astım gibi bazı akciğer hastalıklarına bağlı oluşur.
Görüldüğü gibi kısa ve orta süreli süreli öksürüklerin çok büyük bir kesimi zamanla kendiliğinden düzeliyor. Kronik yani uzun süreli öksürükten bu videoda bahsetmeyeceğim.
son olarak da öksürüğün vücutta yapabileceği olumsuz şeylerden bahsetmek istiyorum. Çok fazla öksüren kişilerde zamanla yorgunluk halsizlik oluşabilir. Öksürük sırasında akciğerlerde çok yüksek basınç değişikliklerine bağlı göğüs kaslarında ağrı yani göğüs ağrısı oluşabilir. Bu basınç değişiklikleri kan damarlarının çatlamasına sebep olarak kanamalara yol açabilir. Kaburga kırıklarına yol açabilir. Ayrıca idrar kaçırmalarına da sebep olabilir. Bunlardan başka özellikle akciğer ve boğazın tahriş olmasına sebep olabilir. Tüm bunların hepsi sıhhati yaşam kalitesini olumsuz etkiler. Bu nedenle öksürüğün sebebinin iyi tespit edilmesi ve ona göre doğru tedavi verilmesi gereklidir.
