Mutasyonun kelime anlamı değişim demektir. Mutasyona uğramış bu değişmiş canlıya da mutant denir.
Bu değişimle kastedilen şey canlı hücrelerin veya virüsün genetik yapısındaki değişimdir. Peki genetik yapı dediğimiz nedir ?
Bir canlının en küçük yaşayan birimi hücredir. Hücreler de canlıdırlar; beslenirler, büyürler, oluşan atıklarını dışarıya boşaltırlar ve buna benzer bir çok görev yaparlar. Bu işleri kafalarına göre yapmazlar. Bazı kural ve talimatlara göre yaparlar. Uygulanacak tüm kural veya talimatların yazılı olduğu bir yer vardır ve burası da o hücrenin içinde bulanan genetik yapıdır yani dna dır. Bu genetik yapı sayesinde hücrede üretilebilecek her madde, yapılacak her iş kontrol edilir. Bu genetik yapıyı daha iyi anlayabilmek için dna yı demonte alınan bir mobilyanın yapım kitapçığına benzetebiliriz. Bu kitapçıkta bulunan talimatlar sayesinde mobilya kurulumunu düzgün ve sağlam şekilde yaparız. Nasıl bu kitapçıktaki talimatlar kelimelerden oluşuyor ise dna da baz denilen yapılardan oluşur. Eğer bazlarda çeşitli sebeplerle değişim olursa buna mutasyon denir.
Dna da oluşan mutasyonu yani değişimi mobilya monte etmeye yarayan kitapçıkta bulunan bir talimat ile açıklamak istiyorum. Talimatımız şu olsun 1. tahta 2. tahtaya alttan vidalı olsun. Şimdi bu cümlede çeşitli mutasyonlar yani değişimler gerçekleşsin ve bizde sonuçları birlikte değerlendirelim. İlk değişim yani mutasyon alttan kelimesinin üstten olması olsun görüldüğü gibi anormal bir sandelye oluşur. 2. mutasyonumuz ise çivile kelimesinin eklenmesi olsun ve cümle alttan vidala, çivile olsun sonuçta hem vida hem çivi daha sağlam bir yapı oluşturacağı için artık sandalyemiz öncekinden daha iyi olur. Son ve 3. mutasyonda bu alttan kelimesi aşağısı olarak mutasyon geçirirsin sonuç değişir mi hayır değişmez. Görüldüğü gibi 3 mutasyonda 3 farklı sonuç aldık birincisi kötü sonuçlandı. İkincisi iyi sonuçlandı 3. sünde ise herhangi bir değişim olmadı. Bu cümlenin her kelimesi ile oynayabiliriz veya cümleyi tamamen farklı bir cümle ile de değiştirebiliriz hatta kitapçığı tamamen baştan yazıp sandalye değil başka bir mobilya montajına bile dönüştürebiliriz. Mutasyonlar da böyledir. Aklınıza gelebilecek her yerde çok farklı şekillerde mutasyon olabilir. Ama sonuçta bu mutasyonlar ya iyi değişikliklere ya da kötü değişikliklere sebep olurlar ya da hiç bir değişikliğe sebep olmazlar.
Peki Mutasyona Ne Sebep Olur?
Mutasyona sebep olabilecek birçok etken vardır. Bunlar radyasyon, ısı, kimyasal maddeler, uv güneş ışıkları gibi durumlardır.
Haberlerde ve çevremizde gördüğümüz kadarıyla sanki sadece korona virüste mutasyon oluyor. Ancak başka hiç bir canlıda mutasyon olmuyormuş gibi gibi geliyor peki bu doğru mu?
Aslında tüm canlılarda ve ek olarak virüslerde mutasyon olur. Yani genetik yapısı olan her şeyde mutasyon olur. Sadece korona virüste mutasyon oluyor gibi gelmesinin bazı sebepleri var. Bu durumu insan hücresi ile korona virüsü karşılaştırarak inceleyelim.
Burada bir tarafta insan hücresini diğer tarafta ise korona virüsü görüyoruz.
Virüsler insan hücresi gibi değildirler. Hatta canlı bile değildirler. Görüldüğü gibi sadece bir genetik yapı ve dışında bulunan kapsit denilen çok basit bir yapıdan oluşuyor. Bu basit yapısı yüzünden mutasyon oluşturabilecek her şey kolayca kapsit denilen dış yapıyı geçip genetik yapısına ulaşır ve mutasyona sebep olur. Bu basit yapısı yüzünden oluşacak tüm mutasyonlar direkt olarak korona virüsün yapısını değiştirebilir. Çünkü bunu engelleyecek herhangi bir mekanizması yoktur.
Ancak insan hücresi bir virüse göre hem çok büyük hemde aşırı derecede karmaşık bir yapıdadır. Bir virüsün sadece kapsit ve genetik yapısı bulunurken insan hücresinin en dışta hücre zarı içerisinde yüzlerce organel ve molekül en iç kısımda ise çekirdek ve bunun içinde genetik yapı bulunur. Görüldüğü gibi mutasyona sebep olacak şeylerin önce bu yapıları geçmesi ve genetik yapıya yani dna ulaşması gerekir. Geçti ve ulaştı diyelim ve mutasyona yani değişime sebep oldu. Burada da sürekli genetik yapının doğruluğunu kontrol eden proteinler vardır. Bu protinler eğer genetik yapıda bir bozulma farkederlerse hemen müdahale edip bu değişimi düzeltmeye çalışırlar eğer düzeltemeyecek bir yapıda ise çeşitli uyarılar göndererek hücrenin ölmesine sebep olurlar. Böylece mutant hücrenin sorun çıkarması önlenmeye çalışılır. İnsan hücresinde oluşan mutasyonun bu aşamayı da farkedilmeden geçmesi gerekir. Ancak insan vücudunda tek bir hücre yok. Trilyonlarca hücre olduğu için mutasyona uğramış bu hücre hiç bir etki yapmayabilir ve hücre yaşlanıp öldüğünde mutasyonda yok olabilir.
Görüldüğü gibi virüste mutasyon hem çok kolay oluşur hem de direkt olarak virüste değişime sebep olabilir. Ancak insan vücudunda hem mutasyonlar daha zor gerçekleşir hem de direkt etkilere sebep olması daha zordur. Ancak imkansız değildir. Hatta bir çok kanseri bu mutasyonlar başlatır.
Bence burada şu soruyu da cevaplamamız lazım. Neden hep koronavirüste kötü mutasyonlar duyuyoruz. Az önce de bahsettiğimiz gibi bizim için iyi bir mutasyon gerçekleşse, korona virüs artık insanları hasta etmese böyle bir mutasyon haberi almıyoruz.
Bu durumu bir örnekle açıklamak istiyorum, burada yüz tane virüsümüz olsun. Bu yüz virüsün hepsi mutasyona uğrasın 50 tanesinde mutasyon sonucu virüsün yapısı bozulsun ve virüsler artık insan vücudunda hastalık yapamasın. 49 tanesinde herhangi bir değişikliğe sebep olmasın sadece 1 tanesi virüsü güçlendirsin ve daha fazla bulaşmasına sebep olsun. Korona virüs canlı hücreler dışında uzun süre yaşayamaz. Bu nedenle ilk 50 virüs artık hastalık yapamayacağı için insan vücudunda yaşayamaz. Dış ortamda ise kısa sürede ölürler bu mutasyonlar bu yüzden virüslerle birlikte kısa sürede yok olurlar.
İkinci 49 virüste mutasyonlar herhangi bir değişiklik yapmadığı için bir şey değişmez. Aynı şekilde insanlara bulaşıp hastalık yapmaya devam ederler.
Son olarak geriye tek başına kalan güçlenmiş ve bulaşıcılığı artmış virüs, artık hızlıca insanlara bulaşmaya ve hastalık oluşturmaya başlar. Daha güçlü ve hızlı olduğu için zamanla normal şekilde bulaşıp hastalık yapan virüsün yerini almaya başlar.
İşte bu yüzden bizim için iyi olan mutasyonlarda virüs kısa sürede ölürken kötü olan mutasyonlar hemen yayılır. Bu nedenle virüsün mutasyon geçirmesini beklemeden korona virüs salgınını tüm dünyayı hızlıca aşılayarak bitirmemiz gerekiyor. Aksi halde korona virüs bizim açımızdan çok daha kötü mutasyonlara uğrayabilir ve aşılar etkisiz hale gelebilir. Buda bizi kısır bir döngüye sokar. Sürekli yeni aşı üretiriz korona virüs de sürekli mutasyona uğrar ve salgın bitmez. Umarım böyle bir şey hiç gerçekleşmez.
Bizim için iyi sonuçlanabilecek bir ihtimal; virüsün mutasyonlar sonucu hem çok bulaşıcı olup hem de hastalık yapıcı etkisinin çok azalmasıdır. Bu durumda virüs hızlı yayılacağı için herkese bulaşacak ve normal bulaştırıcılığı olan korona virüslerin yerine geçecek. Ayrıca cok hafif hastalığa sebep olarak herkesin bağışıklık kazanmasına sebep olacak . Bu anlattığım durum zaten bir nevi aşılamadır. Aşı ile ilgili videolarımızı da izlemenizi tavsiye ederim.
İngiltere'de tespit edilen ve ülkemizde de görülen mutasyonlu korona virüsten bahsedelim.
Biraz önce de konuştuğumuz gibi mutasyon her yerde her şekilde olabilir. Bu mutasyon virüsün hücrelere tutunmasına yarayan spike proteinlerinde gerçekleşti ve bulaşıcılığını artırdığı tespit edildi. Ancak daha şiddetli hastalığa sebep olmadığı açıklandı. Yani yine aynı şekilde hastalık yapıyor. Ancak hızlı yayılması daha fazla insanın korana virüse yakalanmasına sebep olacağı için bu da daha fazla insanın ölümü demek. Şu an için bu durumun aşıları etkilemediği söylendi. Ancak güney Afrika da tespit edilen farklı bir mutasyonlu korona virüste astrazeneca aşısının minimum yani az etki gösterdiği tespit edilmiş. Sonuç olarak her mutasyon sonucu virüsün yapısı ciddi şekilde değişebilir ve bu da aşıları devre dışı bırakabilir. Bu nedenle salgının biran önce bitmesi çok önemli.
