Her zaman yaptığımız gibi ilk önce kelime kelime inceleyerek başlayalım. Arter ile başlayacak olursak arter tıpta atar damar demektir. Bildiğimiz gibi kan, vücudumuzda kan damarları içinde sürekli gezer. Organlardan toplar damarlar ile kalbin sağına getirilir. Kalp kasılarak sağ tarafındaki kanı akciğerlere oksijenlenmesi için gönderir. Akciğerlere gelen kan buradan oksijen alır ve atık bir madde olan CO2 yi bırakır. Sonuçta kanda oksijen artırılmış. CO2 ise azaltılmış olur. Daha sonra akciğerleri terk edip kalbin sol tarafına gelir. Kalp yine kasılarak sol tarafındaki kanı atardamarlar vasıtasıyla tüm organlara gönderir. Beyin, böbrekler, karaciğer, mide bağırsak gibi tüm organlara kan atar damarlar ile ulaşır. Organlar kandaki oksijeni kullanıp kana CO2 verirler. Oksijeni azalan CO2 si artan kan tekrar toplar damarlara geçer ve döngü yeniden başlar.
İşte arter denilen şey kalpten kanı organlara götüren atar damarlardır. Gaz ile de kastedilen oksijen ve CO2 dir. Toparlayacak olursak arter kan gazı, atar damarlardan alınan kanda oksijen ve CO2 gibi maddelerin ölçülmesi işlemidir.
Vücudumuzda atardamarlar her yerde var. Ancak iğne ile en kolay ulaşılan ve hastaya en az zararı olacak yerden arter kan gazının alınması gerekir. Bunun içinde en uygun yer ön kolun iç yüzeyinde bileğe yakın yerde bulunan atardamarlardır. Ayrıca kasıktan koldan ayaktaki atardamarlardan da alınabilir. Ancak teknik olarak daha zor yerler buralar. Arter kan gazı atar damardan alınır dedik. Atardamarlarda kalpten gelen basınçlı kan olduğu için kan alma işlemi sonrası eğer iyi baskı yapılmazsa kanama fazla olabilir. Ayrıca kan alma işlemi sırasında ve sonrasında hafif ağrı olabilir.
Kan gazı alınacağı zaman öncelikle enjektörün içi heparin denen kan sulandırıcıdan az miktarda çekilerek kaplanır. Çünkü kanın enjektör içinde pıhtılaşırsa cihaz kanı test edemez. Sonrasında hastadan kan alınacak bölge temizlenir. Parmakla atar damar hissedilir ve kan alma işlemi gerçekleştirilir.
Kan gazının toplar damar yerine atar damardan alınmasının sebebi akciğerleri değerlendirmektir. Çünkü kan akciğerlere geldiği zaman oksijeni artırılır CO2 si azaltılır. Akciğerden ayrıldıktan sonra organlara ulaşmadan tahlilimizi yaparsak akciğerlerin işini ne kadar iyi veya kötü yaptığını değerlendirebiliriz. Aksi halde kan organlara ulaştıktan sonra yani toplar damarlardan tahlil yaparsak organlar ve hücreler kandan oksijeni alıp kullanır ve sonuçta oksijen azalır. ayrıca CO2 ide kana vererek miktarını artırırlar. Bu durumda da akciğerlerin kana verdiği oksijeni veya attığı CO2 miktarını anlayamayız. Yani akciğerlerin gazların transferindeki etkisini değerlendiremeyiz. Mesela toplar damarda biraz önce de bahsettiğimiz gibi oksijen az CO2 fazladır. Eğer biz kan gazını toplar damardan almış olsa idik. Oksijenin düşük olmasının sebebi akciğerlerin iyi çalışmaması da olabilirdi veya organların oksijeni kullanması sonucu düşürmüş olması da olabilirdi. Dolayısıyla ayrım açısından organlara ulaşmadan yani atar damardan alınması gerekir. Serum takılan veya ilaç verilen damar yolları toplar damarlara açıldığı için. Bu tahlil damar yolundan alınan kanlarla yapılamaz.
Kan gazında sadece oksijen ve karbondioksiti değerlendirmeyiz ayrıca PH a bakılır. Kimya derslerinden hatırladığımız gibi her maddenin asitlik ve bazlığından bahsederiz. PH de maddelerin asitlik bazlığını gösteren bir değerdir. Kanın PH ı vücut için aşırı derece önemli ve yaşamsal bir durumdur. Çünkü vücudumuzdaki tüm olaylar PH değerine göre gerçekleşir. Normalde kanın PH ı 7.35 ile 7.45 arasındadır. Bu değerlerin dışına çıkıldığında ciddi sorunlar ortaya çıkar. Örneğin PH değeri 7.0 ın altında olan biri yoğun bakım desteği olmadan birkaç saatten fazla yaşayamaz. Bu nedenle ph ın hızlıca düzeltilmesi gerekir. Yani PH değeri vücudun mevcut dengesi ve durumun ciddiyetini göstermesi açısından önemlidir. Vücutta PH ı düzenleyen iki ana organ vardır. Biri akciğerler diğeri ise böbreklerdir. Özellikle akciğer kısa süreli PH dengesinin sağlanmasında önemlidir. Akciğer yetmezliklerinde genelde ilk aşamada oksijenin alınması bozulur ve kişide oksijen azlığı olur. İkinci aşamada ise CO2 birikimi olur. CO2 asidik bir madde olduğu için CO2 nin artması ph ı bozmaya başlar. CO2 artıkça PH düşer ve sonuçta ölüme dahi yol açabilir.
Düzenli alınan arter kan gazı tetkikleri ile oksijen karbondioksit ve ph sürekli olarak takip edilir. oksijen düşükse burundan veya çeşitli yollarla oksijen desteği verilebilir. CO2 artmışsa bunu düşürmek için Bpap cihazları da denen, maske ile uygulanan basınçlı hava veren makineler kullanılabilir.
Arter kan gazında oksijen karbondioksit ve PH dışında daha birçok parametre vardır. Bu parametreler de böbrekler, kan miktarı gibi daha birçok şey hakkında bize fikir verir ve hastanın durumu ile ilgili daha fazla bilgi ediniriz.
Peki arter kan gazı hangi durumlarda kullanılır.
İlk olarak tabi ki akciğer hastalıklarında oksijen alınımını ve CO2 atımını değerlendirmek için kullanılır. Örnek verecek olursak nefes darlığı ile gelen bir Koah hastasının nefes darlığının sebebi oksijen miktarının düşmüş olması olabilir. Alınacak arter kan gazı ile düşmüş olan oksijen miktarı tespit edilebilir ve hastaya verilen oksijen miktarı artırılarak hastanın tedavisi sağlanabilir. Ayrıca Koah başta olmak üzere bir çok akciğer hastası solunum desteğine ihtiyaç duyar. Solunum desteğinde bir çok cihaz kullanılır. Hangi tedavinin hangi cihazla verileceği ve verilen tedavinin etkili olup olmadığı kan gazı ile takip edilir.
Yoğun bakım hastalarında da düzenli kan gazı takibi yapılır. Böylece hastanın bozulan değerleri takip edilir ve gerekli müdahaleler yapılır.
PH ı düzenleyen iki organdan birinin akciğer diğerinin ise böbrek olduğundan bahsettik. PH böbrek hastalıklarında böbreğin çalışmasını değerlendirmek içinde kullanılabilir.
Ayrıca bir çok hastalık PH ı etkileyerek vücudumuzda sorunlara yol açar. Bu durumların tanı takip ve tedavisinde de çokça kan gazı kullanılır. Mesela şeker hastaları tedavilerine çok uymazlarsa kan şekerleri çok yükselir ve komaya girebilirler. Ketoasidoz koması denen bu durumun tanı ve tedavisi düzenli alınan kan gazlarının değerlendirilmesi ile yapılır.
Bunlara ek olarak solunum yetmezliği olan hastaların malüliyet değerlendirmesinde kullanılabilir. Hastalara verilecek cihazların Sgk tarafından ödenmesi için uygun kan gazı değerlerinin de olması gerekir.
Sonuç olarak arter kan gazı akciğer ve böbrek başta olmak üzere insan vücudu ile ilgili çok önemli bilgiler sağlayan hekimlerin çokça kullandığı ucuz güvenilir ve kolay yapılan bir tetkiktir.
