Bir araştırmaya göre Türkiye’de olan evliliklerin yaklaşık yüzde 25 i akraba evliliğiymiş. Yani her 4 evlilikten 1 i akraba evliliği. Bir riski var mı yok mu bakalım.
Öncelikle akraba kime denir bununla başlayalım. Akraba, ortak atanın bulunması durumudur. Eğer ortak ataya sahip bireyler evlenirse işte o zaman akraba evliliği deniyor. Aslında akraba evliliğinde bir problem yok. Sorun çocuklarında ortaya çıkıyor. Çünkü bazı ırsi yani kalıtsal hastalıkların görülme ihtimali artıyor. Bu durumu anlayabilmemiz için kalıtsal hastalıkların nasıl aktarıldığını bilmek gerekiyor.
Bildiğimiz gibi insanlar daha anne rahminde iken vücudu ile ilgili herşey genleri tarfından belirlenir. Mesela göz renginden, kan grubuna , karaciğerdeki bulunacak enzimden, kaslarında ki protein miktarına kadar aklınıza gelecek neredeyse herşey genlerimiz tarafından oluşturulur. Bu genler iki parçadan oluşur. Bir parça anneden diğer parçada babadan geliyor. Anne ve babadan gelen parçalar birleşerek o kişinin özellilerini belirler. Mesela anneden yeşil göz babadan da yeşil göz geni gelirse çocukları yeşil gözlü olur.
İkisinden de aynı gen gelirse sıkıntı yok ama herhangi birinden farklı bir özellik geni gelirse ne olur. Mesela anneden kahverengi göz geni babadan yeşil göz geni gelmiş olsun. Bu durumda ne olacak? Burada baskın ve çekinik gen kavramı ortaya çıkıyor. Bazı genler çekinik bazı genler ise baskındır. Mesela kahverengi göz geni baskın yeşil göz geni çekiniktir. Bu iki gen birleşince adı üstünde baskın gen çekinik geni sindirir. Sonuçta baskın genin dediği olur ve çocuk kahverengi gözlü olur. Yani baskın gen tek başına iken bile özelliğini gösteriyor ancak çekinik genin özelliğini gösterebilmesi için 2 tane olması gerekiyor. Eğer çekinik gen baskın genin yanında tek başına kalırsa fonksiyon göstermeden nesilden nesile taşınır bu duruma da taşıcılık denir. Çekinik genin özelliliğini ortaya çıkarabilmesi için hem anneden hem babadan çekinik genin aktarılması gerekir.
Bunu anlatmamın sebebi bir çok hastalığın bu şekilde baskın ve çekinik genlerle taşınması. Genlerle taşınan bu hastalıkların bir çoğu ölümcül ya da ciddi sakatlık veya engelliliğe sebep olan durumlar.
Genetik hastalıklara sahip insanlar evlenmekte de güçlük çekiyorlar. Çünkü ya erken yaşta hayatlarını kaybediyorlar ya da ciddi sağlık sorunları olduğu için kendi bakımlarını yerine getirmekte dahi güçlük çekiyorlar. Kişisel bakımında sorun olmasa bile hastalıksız insanlar hasta olan ve hastalığı gelecek nesillere aktarabilecek insanlarla evlenmek istemiyor. Bu nedenle genetik hastalığa sahip insanlar gelecek nesilleri fazla etkilemiyor. Sorun ise normal sağlıklı olan insanların bu hastalıklar açısından tayışıcı olması ve birbirleriyle evlenmesi.
Baskın ve çekinik genlerin akraba evliliği açısından önemini tek tek değerlendirerek konuşalım. Baskın genle taşınan bir çok hastalığı burda görüyorsunuz. Huntigton hastalığını örnek seçelim. Huntigton hastalığı 30 lu 40 lı yaşlarda başlayan ilerleyici beyin hasarı ile giden nadir bir hastalık. Bu hastalıkta istemsiz davranışlarlar, hareket bozukluğu gibi durumlar olur. Yaklaşıkta 10-15 yıl içinde de ölümle sonuçlanan ciddi bir hastalık.
Huntigton hastalığı olan baba ile normal yani bu hastalığı olmayan bir annenin çocuklarına bakalım çocukları hasta mı olacak yoksa normal mi olacak gelin konuşalım. Büyük H baskın küçük h çekinik geni göstersin. Huntigton hastalığı baskın genle taşındığı için büyük H varsa hastalık demek. Tek baskın gen hastalık oluşturmaya yettiği için baba da iki baskın gende olabilir tek baskın gende olabilir. Ama anne hasta olmadığına göre kesinlikle iki genide çekinik. İlk durumda baba da iki baskın gen olsun. Anneden ve babadan çocuğa geçen genler rastgele olduğu için ihtimalleri yazalım. Babadan 1. geni anneden de 1. geni alırsa Hh babadan 1.yi anneden 2. alırsa yine Hh babadan 2.yi anneden 1. alırsa yine Hh babadan 2. yi anneden 2 yi alırsa yine Hh olur tek baskın gen hastalık için yettiği için doğacak tüm çocuklar yüzde 100 hasta olacaklar. 2. duruma bakalım burda da babada tek baskın gen olsun yani büyükH küçük h anne yine sağlıklı yani iki tane küçük hh bu durumda çocuklar %5o ihtimalle hasta olacaklar. Görüldüğü gibi baskın gene sahip bir hastalığı olan bir bireyin çocukları en iyi ihtimalle yüzde elli hasta olma ihtimaller var. Bu durumun aslında akraba evliliği ile pek alakası yok çünkü bireylerin akraba olmasına gerek kalmadan tek bi tarafta hastalığın olması gelecek nesillere hastalıklı geni aktarmak için yeterli.
Şimdi de çekinik genlere geçelim. Çekinik genlerin özelliklerini gösterebilmesi için hem anneden hem babadan çekinik genlerin çocuğa geçmesi gereklidir. Tek başına olursa yanındaki baskın genin özellikleri ortaya çıkar. Bu durumda çocuk hasta olmaz. Gayet normal sağlıklı bir insan olur ancak taşıyıcı olur. Çünkü çekinik gen özelliğini gösteremese de çocukta var ve yarın bir gün büyüyüp çocuk sahibi olunca bu çekinik gen çocuğuna geçebilir. Bu nedenle çekinik genler normal sağlıklı kişiler arasında nesilden nesile aktarılır. Dışarıdan bakmakla da kimde hangi çekinik hastalık geni olduğu anlaşımalamaz. Ta ki bir çekinik gen ile diğer taraftan gelen çekinik genle birleşip hastalık oluşturuna kadar. Akraba evliliğinde çekinik genlerin birleşmesi ihtimali akraba olmayanlara göre oldukça yüksektir.
Bir örnekle çekinik genelerin durumunu konuşalım. Mesela ailede dede de çekinik gen hastalığı taşınıyor olsun ancak eşi sağlıklı ve çekinik gen hastalığı için taşıyıcı olmasın. Dede taşıyıcı olduğu için Çç olur eşi ise ÇÇ olur. çocukların ise %50 ihtimalle bu hastalık için taşıyıcı ama sağlıklı %50 ihtimalle sağlıklı ve taşıyıcı olmazlar. Şimdi bu kişiler hastalık açısından sağlıklı ve taşıyıcı olmayanlarla evlensin. Bu durumda da 1. ailede taşıyıcı yok 2. ailede yüzde 50 taşıyıcı var 3. ailede taşıyıcı yok 4. ailede ise yüzde 50 taşıyıcı var sonuç olarak son nesilde yüzde 25 ihtimalle taşıyıcılık var.
Burda çekinik genle taşınan bazı hastalıkları görüyorsunuz. Hepsi de ciddi hastalıklar. Sma hastalığını konuşacak olursak, basında çokça yer aldı ciddi bir kas hastalığı ve bu hastalığa sahip çocuklar erken yaşta hayatlarını kaybediyorlar. Sma da çekinik genlerle taşınan bir hastalık ve toplumda taşıyıcılık oranı 80 de 1 civarı. Sma genini taşıyan insanların evlenme ihtimali akraba evliliği yoksa 80 de 1 çarpı 80 de 1 6400 de 1 olur. Ama biraz önceki ailede kardeş çocukları kendi arasında akraba evliliği yaparsa çekinik gene sahip iki kişinin evlenme ihtmali 1/4 çarpı 1/4 1/16 eder yani yüzde yüzde 2.5 olur.
Görüldüğü gibi akraba evliliğinde 16 da bir, akraba olmayan insanlarda altı binde bir ihtimal. Yani 400 kat yüksek bir ihtimalden bahsediyoruz. Bu nedenle akraba evliliği sık olan ülkerlerde Türkiye’de başı çeken ülkelerden bu ölümcül ve ciddi hastalıklar çok görülüyor. Bu hastalıklar sadece hasta bireyleri ve ailesini değil tüm toplumu ilgilendiriyor. Çünkü bu hastalıkların hem bakımı zor hem de tedavileri çok zor ayrıca psikolojik ve fiziksel olarak da çok yıpratıcı süreçler içeriyor. Bu nedenle akraba evliliklerinin barındırdığı riskler açısından iyi bilinmesi gereklidir.
